Duchowe przesłanie ikony

obrazDUCHOWE PRZESŁANIE IKONY MATKI BOŻEJ NIEUSTAJĄCEJ POMOCY

PIERWOWZÓR IKONY
Pierwsze wyobrażenie tego wizerunku przypisuje się włoskiemu prawosławnemu mnichowi bazyliańskiemu Lazzaro. Nie znamy jednak dokładnej daty powstania wizerunku. Niektóre źródła mówią, iż został namalowany w IX wieku na Krecie, inne zaś datują go na wiek XII i wywodzą z Bizancjum lub nawet z klasztoru na świętej Górze Athos. Według starej legendy do Europy przywiózł go bogaty kupiec. W czasie podróży statkiem, gdy na morzu rozszalał się sztorm, człowiek ten wyjął obraz ze skrzyni i pokazał przerażonym podróżnym. Ich modlitwy do Matki Bożej ocaliły statek z nieuchronnej katastrofy. Po szczęśliwym przybyciu do Wiecznego Miasta ikona została umieszczona w kościele św. Mateusza. W dobie napoleońskiej, po zdobyciu Rzymu przez wojska francuskie, obraz zaginął. Po ponad pół wieku odnaleźli go redemptoryści.

TYP
Ikona Matki Bożej NP należy do typu ikon pasyjnych. Łączy w sobie jednak dwa inne typy. Jej układ jest zaczerpnięty z ikony zwanej Hodegetria (z greckiego hodos – czyli droga). Matka Boża trzyma Dzieciątko na ręku jak na tronie, a drugą ręką wskazuje na Jezusa jako drogę (np. Matka Boża Częstochowska czy Opolska). Do tego typu został dołożony ładunek emocjonalny z ikon Eleusa (Umilenie, Miłosierdzie), gdzie Jezus zbliża się do twarzy Matki w geście pocałunku (np. Matka Boża Włodzimierska). Całość połączenia wyraża swoistą dynamikę.

WYMOWA IKONY
Ikona przedstawia cztery święte postacie: Dziewicę Maryję, Dzieciątko Jezus oraz świętych archaniołów Michała i Gabriela. Postacie te opisują litery, umieszczone w tle ikony będące skrótami:

MP ΘΥ – Ματερ Tεeύ – Mater Teu –Matka Boga

IC XC – Ιησούς Χριστός – Iesous Christos – Jezus Chrystus

Zaś litery użyte w nimbie (aureoli) Chrystusa oznaczają: ὁωn – ho on – Będący i jest to odniesienie do słów Apokalipsy: „Ja jestem Alfa i Omega” – mówi Pan Bóg, który jest, który był i który przychodzi, Wszechmocny! (Ap 1,8). Dziewięć kresek, z których został ułożony krzyż, oznacza Dziewięć Chórów Anielskich.

ΟΡ М – αρχάγγελος Μιχαήλ –Archannelos Michael– Archanioł Michał

OΡ Г – αρχάγγελος Γαβριήλ – Archannelos Gabriel– Archanioł Gabriel

MARYJA
Maryja odziana jest w ciemnoczerwoną suknię ze złotymi lamówkami. Czerwień i purpura mają w ikonografii znaczenie piękna, dostojeństwa, jednak tego co ziemskie. Głowę i ramiona okrywa maforion (rodzaj długiego szala) w odcieniu głębokiego, zbliżonego do czerni granatu. Niebieskie odcienie oznaczają to co duchowe, wzniesienie ponad ziemskość. Maforion jest podbity zieloną podszewką czyli kolorem wiary i życia. Na głowie widoczny jest czepiec (kobiece nakrycie głowy skrywające włosy) koloru morskiego. Strój ułożony jest w fałdy z bizantyjskimi wisiorkami na ramieniu, pokryty jest złotym szrafowaniem i lamówkami na obrzeżach co wyraża blask Bożej Obecności, tak jak i całe złoto w ikonie. Ponad środkiem czoła znajduje się ośmioramienna gwiazda, zaś nieco niżej, z lewej strony, malarz umieścił krzyż promienisty na wzór gwiazdy. Gwiazdy te oznaczają dziewictwo Maryi przed i po narodzeniu Jezusa oraz przypominają, że jest Ona Gwiazdą Zaranną, Jutrzenką i Gwiazdą Morza, Królową Nieba. Gwiazda w formie krzyża jest też odnośnikiem do proroczych słów Symeona: A twoją duszę miecz przeniknie…(Łk 2, 35); i symbolem współdziałania Maryi w Odkupieniu Ludzkości. Oblicze Maryi jest lekko pochylone w stronę Dzieciątka Jezus trzymanego na lewej ręce jak na tronie. Prawą, dużą dłonią o nieco dłuższych palcach, charakterystycznych dla ikonografii wskazuje na Chrystusa. Jest to gest specyficzny dla ikon typu hodegetria – „wskazująca drogę”. Spojrzenie Matki Bożej charakteryzuje czuły smutek, ale nie patrzy na swojego Syna, lecz na stojącego przed ikoną. Jest to wyrazem jednej z głównych ról Maryi jaką jest wstawiennictwo.

MAK_3065_resizeJEZUS
Dzieciątko Jezus ubrane jest w chiton (tunikę) koloru zielonego, symbolizującego Bóstwo oraz życie. Przepasująca ją czerwona szarfa oznacza królewskość, zaś brązowy himation (peleryna) zarzucony na prawe ramię symbolizuje człowieczeństwo Jezusa. Szaty są pokryte złotym szrafowaniem, znakiem Bóstwa. Jezus, nieco przechylony do przodu w stronę Matki, swą głowę odwraca w lewo, patrząc na archanioła Gabriela ukazującego krzyż – przepowiednię Jego przyszłej męki i śmierci dla zbawienia ludzi. Można wyczuć pewne przerażenie, lęk, w którym Jezus tuli się do Matki, szukając pomocy. Obiema rękami obejmuje kciuk Jej prawej ręki i tak przytulony do Maryi wciąż patrzy na krzyż.

MAK_3068_resizeZWIESZONY SANDAŁ
Skręt ciała, pewien ruch, napięcie, powoduje, że prawy sandał zsuwa się ze stopy i zawisa na sznurowaniu. Dzieciątko lekko podnosi nóżkę i ukazuje bosą stopę. Spadający sandał symbolizuje uprzywilejowaną godność Maryi jako przedstawicielki Nowego Testamentu, która – w przeciwieństwie do św. Jana Chrzciciela – godna była rozwiązać sandał Syna Bożego. Osuwający się sandał i ukazanie gołej stopy to również symbol Syna Bożego przychodzącego na świat, który przyjmuje na siebie pełnię człowieczeństwa. Jest to znakiem kenozy, która była upokorzeniem, rezygnacją ze swojej Boskiej chwały i wyniszczeniem: On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi […] uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do śmierci krzyżowej” (Flp 2,6-7).

MAK_3117_resizeARCHANIOŁOWIE
Na poprzecznej osi głowy Maryi znajdują się w półpostaci archaniołowie: Michał i Gabriel, ukazani z profilu i wpatrzeni w Jezusa. Święty Michał, wódz aniołów w walce z szatanem (Ap 12,7), usytuowany jest nad prawym ramieniem Matki Bożej. Ubrany jest w czerwoną tunikę i zielony płaszcz, prze z który trzyma wazon z włócznią,MAK_3109_resize trzciną i gąbką, atrybutami męki Pańskiej. Święty Gabriel był posłany przez Boga, aby zwiastować Maryi tajemnicę Wcielenia Słowa (Łk 1,26). Znajduje się po prawej stronie obrazu ubrany w czerwoną suknię, z zielonymi skrzydłami, trzyma krzyż i cztery gwoździe – narzędzia męki Chrystusa. Można też dostrzec, że Archaniołowie trzymają symbole Męki Pańskiej w bardzo specyficzny sposób. Ich szaty tworzą welony. W kościele trzyma się tak Przenajświętszy Sakrament, lub insygnia biskupie, Biblię czy ikonę. Welon przypomina o jakiejś niepojętej tajemnicy, ale też o wielkim znaczeniu i chwale.

MAPA strony